Khai phá bí mật trong kiến trúc xây dựng đền thờ Po Nagar

Là những người yêu thiết kế, yêu kiến trúc hay đơn giản yêu cái đẹp, đền thờ Po Nagar luôn là dấu hỏi lớn. Ngôi đền uy nghiêm tọa lạc trên ngọn đồi Cù Lao kia như lời thách đố với giới kiến trúc. Ngôi đền này là kiến trúc phản ánh đậm nét nhất văn hóa Chăm. Tuy nhiên câu hỏi nhiều người đặt ra là: Ngôi đến kia được xây dựng như thế nào? Cách thiết kế, thi công, kỹ thuật xây dựng nào đã được áp dụng? Đây vẫn luôn là vấn đề tốn rất nhiều giấy mực.

Vài nét về đền thờ Po Nagar

Po Nagar tên đầy đủ là Yang Po Inư Nagar hay Yang Pô Ana Gar. Ngôi đền cổ này được xây dựng trên đỉnh đồi cao Cù Lao, cao 10-12m so với mực nước biển. Po Naga được biết đến như cách gọi chung của cả quần thể kiến trúc ở đây. Tuy nhiên, bản chất đây là tên gọi của ngọn tháp cao 23m. Quần thể kiến trúc này được xây dựng trong thời kỳ Hindu, bao gồm 3 tầng thiết kế. Tầng thấp là tháp cổng. Tuy nhiên hiện này đã không còn. Ở đây có thang đá dẫn lên tầng giữa. Tầng giữa là dãy cột hình bát giác. Và trên cùng là nơi tháp được xây dựng. Đây cũng chính là bí ẩn và mà nhiều nhà nghiên cứu đi tìm tòi.

Ở tầng trên, có hai dãy tháp được bao quanh bởi bốn bức tường đá.  Lòng tháp rỗng tới đỉnh, cửa tháp quay về hướng đông. Mặt ngoài thân tháp có nhiều gờ, trụ, đấu. Trên đỉnh các trụ, thường đặt gạch trang trí hoa văn hình vòm tháp. Kiến trúc này trông như chiếc tháp nhỏ đặt lên một tháp lớn. Trên thân tháp còn có nhiều tượng và phù điêu bằng đất nung, trong đó có hình Po Nagar, thần Tenexa, các tiên nữ, các loài thú: nai, ngỗng vàng, sư tử…

Tháp thờ chính ở dãy trước khá lớn và cao khoảng 23 mét, là tháp Po Nagar, mà ta hay gọi là tháp Bà. Tháp Bà xây 4 tầng, mỗi tầng đều có cửa, tượng thần và hình thú bằng đá. Chúng được bố trí ở 4 góc có 4 tháp nhỏ. Mặt ngoài tường tháp lại được trang trí bởi những hình điêu khắc vào đá.

Po Nagar – Vẻ đẹp kỳ bí đậm nét Chăm

Kĩ thuật xây dựng đặc biệt

Chất liệu để xây dựng đền thờ Po Nagar phần lớn là gạch, sau đó là đá và gỗ… “Nguyên nhân tạo nên vẻ đẹp của tháp Chăm là do họ giữ được ý thức về chất liệu gạch. Họ biết tôn trọng bản chất của nó. Trong khi đó, người Kh’Me có xu hướng dựng lên một khối bằng bất cứ vật liệu nào. Sau đó rồi chạm khắc lên đó”. Một số nhà nghiên cứu phương tây khi đến đây đã đánh giá như vậy.

Theo quan sát, toàn bộ đền thờ được xây dựng bằng gạch nung, mịn. Chúng sẽ được chia làm hai phần. Phần lõi được làm từ những viên gạch có kích thước không đều nhau và được gắn rất khít. Phần bề mặt ngoài được bao phủ bởi lớp gạch khá mịn, lớp kết dính không rõ ràng.

Theo TS Nguyễn Công Bằng, nhà nghiên cứu văn hóa thì gạch chính là vật liệu xây dựng làm nên vẻ đẹp của của khu đền Po Nagar. Vật liệu này được sử dụng ở gần như toàn bộ công trình. Một số vật liệu khác như đá, gỗ chỉ xuất hiện ở nền móng, mi cửa…

Gạch – vật liệu xây dựng mang đậm kiến trúc người Chăm

Nếu xem xét màu sắc của những viên gạch ở đền thờ Po Nagar thì chúng được chia thành một số loại. Gạch được dùng ở phía ngoài đa số có vỏ đỏ, lõi đen. Đây là loại được nung kỹ. Vì thế mà chất lượng tốt, lõi và bề mặt của viên gạch rất mịn, màu sắc đều nhau. Gạch ở vị trí giữa tường tháp lại có màu vàng, lõi vàng nhạt hoặc hơi đen. Gạch sử dụng ở những vị trí này thường có độ nung không cao. Đặc điểm nhận biết là gạch có màu vàng nhạt, lõi đen, một số có màu hơi đỏ. Loại thứ hai đó là những viên gạch có lẫn tạp chất như sạn, cát, các nhuyễn thể và thực vật cháy đen. Màu sắc gạch cũng không đều nhau, loại này được dùng làm phần lõi của bức tường.

Hai luồng tranh luận chưa có hồi kết về kỹ thuật xây dựng Po Nagar

Ý kiến 1: Kĩ thuật xây dựng theo phương pháp nung gạch toàn khối

Hơn 1.000 năm nay, đền thờ Po Nagar đứng sừng sững trên ngọn đồi cao. Ngôi đền nằm bên dòng sông Cái thơ mộng. Nhưng đằng sau vẻ uy nghiêm đó ẩn chứa rất nhiều điều kỳ bí. Nó thách thức các nhà khoa học giải mã.

Một trong những vấn đề về kiến trúc đền thờ Po Nagar làm tốn giấy mực các nhà khoa học nhất chính là kỹ thuật xây dựng. Trong khi đó, các tư liệu lịch sử, khảo cổ không hề nói đến việc ngôi đền được xây dựng theo cách nào, khiến cho chuyện này vẫn mãi chìm đắm trong bóng tối, còn các nhà khoa học thì đưa ra các giả thiết dưới nhiều góc độ tiếp cận khác nhau tạo nên cuộc tranh luận chưa có hồi kết.

Theo một số nhà nghiên cứu phương Tây thì đền Po Nagar được xây theo phương pháp nung gạch toàn khối, nghĩa là chồng xếp vật liệu xây dựng lên nhau, sau đó nung toàn khối tường của ngôi đền hoặc xếp vật liệu xây dựng lên rồi nung từng phần cho đến hết ngôi đền.

Trong khi đó, dựa theo những tư liệu khảo cổ có được, nhóm các nhà nghiên cứu như Hoàng Đăng Long, Trần Ngọc Quế, Zeane Leuba… cho rằng, đền thờ được xây dựng theo phương pháp sử dụng chất kết dính. Căn cứ để đưa đến giả thiết này đó là dấu vết sử dụng chất kết dính có thể là nhựa cây, đất sét loại tốt, bã thực vật…

Ý kiến 2: Kĩ thuật xây dựng theo phương pháp mài gạch mặt tiếp xúc

Ngoài ra, một số giả thiết khác lại nghiêng về khả năng xây dựng bằng phương pháp mài gạch ở mặt tiếp xúc, nghĩa là dùng hai viên gạch cho thấm nước, sau đó mài cho hai mặt tiếp xúc nhẵn và kết dính với nhau, cứ làm như thế cho đến khi xây dựng xong.

Một số nhà nghiên cứu thuộc nhóm này như GS Lương Ninh, Trần Kỳ Phương… thậm chí còn tổ chức một cuộc thử nghiệm thực tế trong một cuộc hội thảo được tổ chức tại tỉnh Khánh Hòa cách đây vài năm nhằm khảo nghiệm thực tế và làm bằng chứng cho giả thiết xây đền Po Nagar.

Có mặt tại cuộc khảo nghiệm này, TS Nguyễn Công Bằng tường thuật lại trong tác phẩm “Tháp bà Nha Trang” rằng: “Trước tiên, những viên gạch được ngâm vào nước, lớp mặt ngoài của viên gạch trở nên mềm hơn và quá trình hút nước đã xảy ra. Công đoạn tiếp theo là mài gạch theo phương pháp mài hai viên gạch vào nhau, thực tế để lại là bề mặt hai viên gạch đều nhẵn, mịn, không để lại vết xước dọc theo viên gạch.

Sau khi mài kỹ bề mặt hai viên gạch, dùng một vật nặng đè lên trên trong một khoảng thời gian nhất định thì quả thật là chúng có độ liên kết với nhau rất cao, dính chặt vào nhau. Nhưng để một thời gian khoảng hơn 30 phút, khi hơi nước trên bề mặt tiếp xúc giữa hai viên gạch bốc hơi thì độ kết dính không còn cao như trước. Mặc dù vậy, các nhà khoa học vẫn thử nghiệm phương pháp này đối với các phần còn lại của tháp, cho đến nay, sản phẩm của phương pháp nghiên cứu này vẫn còn lưu giữ tại Bảo tàng Khánh Hòa.

>> Tìm đọc tin tức về xây dựng tại đây.

Nguồn: kienthucxaydung.com.vn